Цар тахал ба ЦАХИМ НААДАМ

Домгийн шувуу үргээсэн цахим наадмын чимээ айсуй. Наадмын чимээтэй зэрэгцэн байгалийн сайханд аялж буй хүмүүсийн аз жаргалтай зураг, туйлдаж ядарсан эмч, сувилагч нарын үнэнээ өчсөн пост, үхэлтэй тэмцэн буй өвчтөнд хиймэл амьсгаа хийж буй бичлэг, цахим наадмыг эсэргүүцсэн зурагт хуудас өргөсөн иргэдийн эсэргүүцэл нийгмийн сүлжээнд түгэж байна. Хоёр жил шахам хорио цээрийн дэглэмд үйл ажиллагаа нь доголдож ирсэн байгууллага, аж ахуйн нэгж, жижиг, дунд бизнесүүд эцсийн хүчээ шавхан өндийхийг оролдож, дуу хоолойгоо нэгтгэн нэгнээ дэмжиж, хэрэглэгчдэдээ урамшуулал үзүүлэх тухайгаа зарлаж эхэллээ.

Вакцин бол чип хэмээн сурталчилж нийгмийн сүлжээнд дархлаажуулалтын эсрэг давалгаалж байсан хүмүүс эрс цөөрчээ. Утсаа авахаа больтлоо ачаалалд дарагдсан өрхийн эмнэлэг, зөвлөгөө өгөх төв, яаралтай тусламжийн төвүүд болон эмнэлгүүдэд хүний нөөц нь шавхагдаж байна гэсэн мэдээлэл үзэгдэх нь түгшүүр төрүүлнэ. Өөрсдөө өвдсөн эмч, сувилагч, асрагч нар хамгаалалтын хувцсаа өмсөөд улаан бүсдээ үлдэж, өөрсдийгөө болон өвчтөнөө эмчлэхээс өөр аргагүй байгаа тухай ч дуулдах юм. Монголын эрүүл мэндийн салбар сөхөрч байна. Эмч, сувилагч, асрагч нар ядарч туйлдаж байна. Тэд өөрсдөө бас өвдөж байна.

Монголд хэдэн хүн ковидоор өвдсөн тухай шинжилгээний үр дүнд үндэслэсэн мэдээллийг албаны хүмүүс нь өдөр тутам хэвлэлд мэдээлдэг ч, ердөө гуравхан цэгт хөдөө орон нутгийг зорьж буй хүмүүсээс л шинжилгээ авч байгаа учир өвдсөн эсэхээ мэдэхийн тулд 40-90 мянган төгрөг хувийн эмнэлэгт төлөөд шинжилгээ өгч чадахгүй тэдгээр хүмүүсийн хэд нь чухам өвдсөн байж болохыг хэн ч хэлж мэдэхгүй байна. Албаны тоо бол баталгаат цэгт хандсан эсвэл мөнгөө төлж шинжилгээ өгч чадсан хүмүүсийн л тоо.  

Халдвар орон даяар тархсан учир аймаг бүрийн албан мэдээллийг фэйсбүүкээс харж, үзэж болж байгаа. Зарим аймгуудад халдвар цөөн, заримд нь улам бүр нэмэгдсээр буй өдрүүдийг бид хамтдаа туулж байна. Улаанбаатарт халдварын тоо цөөрсөн дүн ажиглагдаж байгаа ч ажилгүй хүмүүс, эмзэг бүлгийнхэн чухам хэдээрээ өвдөж байгааг хэлэхэд хэцүү өдрүүд үргэлжилсээр. Энэ бүхнийг яая гэж байхад цахим наадмын сураг гарч буй нь иргэдийг бухимдуулж байгаа нь илт.

Гэтэл цар тахлын энэ бэрх цагт монголчууд бид цахим наадам байтугай Ерөнхийлөгчийн сонгуулиа хийгээд, шинэ Ерөнхийлөгчөө сонгочихлоо шүү дээ. Өмнөх ерөнхийлөгч Халтмаагийн Баттулга халаагаа өгч, шинэ Ерөнхийлөгч Ухнаагийн Хүрэлсүх ажлаа аваад удаагүй байна. Түүний нээлтийн үгээ хэлэх анхны наадам цахимаар болж байгаа нь ард түмэндээ мэндчилгээ дэвшүүлэхэд нь нэг их хүндрэл учруулахгүй л болов уу.
 

Цахим наадам гэж юу болохыг бид өнгөрсөн жилийн наадмаар үзсэн. Тэрхүү наадмаас харахад, үзэгчгүй наадам гэдэг үнэхээр сүр сүлдгүй юм билээ. Үзэгчдийг төлөөлөн суусан жүжигчид наадмын уухайгаа найруулагчийн командаар жүжигчлэн хийж буй нь мэдрэгдээд, наадамчин олны халуун дулаан уур амьсгал үгүйлэгдээд, санаа дагаад ч тэр үү бөхчүүд нь хүртэл муу барилдаад байх шиг санагдсан. Морь, сур хоёр л арай дөнгүүр байсан даа.

Монгол Улс гэж байсан цагт наадам хийх нь гарцаагүй учир цахимаар ч болов наадаж уламжлал соёлоо дээдлэх нь зүйн хэрэг. Харин наадмын үйл ажиллагаанд оролцох хүмүүс халдвар хамгааллын дэглэмээ хэрхэн сахиж, масктай ч байсан халддаг дельта хувилбараас яаж сэргийлэх вэ гэдэг дээр л мэргэжилтнүүд толгойгоо ажиллуулах хэрэгтэй байх. Хурдан морины хүүхдүүд маск зүүгээд морь унаж уралдах юм бол амьсгалын дутагдалд орж болзошгүй хэмээн олон нийт эсэргүүцсэний үр дүнд өнгөрсөн жилийн наадмаар маскгүй уралдуулж байсан. Сур харвааны хувьд амьсгалаа хүртэл хуваарилан байж цэц мэргэнээ сорьдог тэд маань маск зүүвэл бас л хэцүү. Бөхчүүдийн хувьд нэгэнтэйгээ хамгийн ойр байж хүчээ үздэг учир эрсдэл нэн өндөр. Тэгэхээр PCR шинжилгээний хариугаар л наадамд оролцох эсэхийг шийдэж таарах нь хэмээн төсөөлж сууна.

Цар тахал боллоо гээд цахим наадмаа хойшлуулах, зуны дэлгэр цаг болж байхад хөл хорио тогтоон хөдөө явахыг хязгаарлах нь монголчуудын хувьд угаасаа биелүүлэх боломжгүй зүйл. Иймд иргэн бүр хариуцлагатай, ухамсартай байж дархлаажуулалтад бүрэн хамрагдахыг уриалах, ковидын дельта хувилбараас сэргийлэх зөвлөмж бүхий сурталчилгааг хэвлэлүүд нийгмийн хариуцлагынхаа хүрээнд түгээх, албаны хүмүүс ч бас энэ тухай тайлбарлаж таниулах, өөрсдөө үлгэрлэх, эмч мэргэжилтнүүд нийгмийн сүлжээгээр дамжуулан зөвлөгөө өгөх арга замыг эрэлхийлэхэд оройтоогүй байна.

Мөн цар тахал ихэслээ гээд бизнесүүдээ хумин дарамталж, юм л бол үйл ажиллагааг нь зогсоодгоо больцгооё. Социализмын үе шиг бүхнийг улс нуруун дээрээ тээж явдаг цаг өнгөрсөн шүү дээ. Хэдийгээр улсаас хэд хэдэн сайн арга хэмжээ авч ард түмнийхээ амьдралыг дэмжсэн ч, энэ нь түр зуур аргацаах хэмжээний дэмжлэг болохоос биш өдөр тутмын амьдралыг удаан хугацаанд авч явах хэмжээний дэмжлэг биш юм. Иймд халдвар хамгааллын дэглэмээ бариад ажиллуулж болох бүхий л үйл ажиллагааг нээж, иргэддээ орлогоо нэмэгдүүлэх боломжийг нь олгоё. Халдвар авах эсэхэд хувь хүний хариуцлага, халдвар хамгааллын дэглэмээ баримталсан эсэх, мөн биеийн дархлаа зэрэг олон хүчин зүйл нөлөөлдөг болохоос, аль нэгэн бизнесийн үйл ажиллагаанаас болж халдвар ихсээд байгаа хэрэг биш шүү дээ. Тэгээд ч энэ нь бизнесүүдийг дарамтлах шалтгаан ерөөсөө ч биш билээ.

Дэлхий нийтэд тулгамдаж буй олон асуудалтай Монгол ч бас нүүр тулж байна. Гадаад орнуудын цар тахалтай тэмцэж буй сайн туршлага, зохион байгуулалтын оновчтой арга барил, бизнесээ дэмжиж буй алсын хараатай бодлогуудаас нь суралцах боломж нээлттэй байхад, хөмөрсөн тогоон дотор байгаа мэт арга барилаар ажиллах нь илтэд анзаарагдах боломжтойг холбогдох албаны хүмүүс нь анхаарна биз ээ.

Цар тахлыг хамтдаа даван туулж, сайн цагийг авчирч чадна гэдэгтээ итгэлтэй байцгаая.

Ц.Оюунчимэг

2021-06-28

Тахлын үеийн Сэтгүүл зүй ба Аса станц

Сэтгүүлчийн ажлыг хэн дуртай нь хийдэг болжээ хэмээн халагласан сэтгэгдэл нийгмийн сүлжээнд харагдсаар удлаа. Нээрэн ч тийм юм уу гэж санагдтал “Аса станц” гэсэн бичиг бүхий зурагтай постын дор сэтгэгдлүүд тасралтгүй урсаж харагдана. Гэхдээ тэр нь яг сэтгэгдэл ч биш, харин Аса аваргын ээлжит ярилцлагын асуултуудыг иргэд өөрсдөө бэлтгэж өгч буй үйл явц юм.   

“Би маргааш тийм хүнтэй ярилцлага хийнэ, юу асуух вэ?” гэж постлоод л асуултуудаа бэлтгүүлж аваад түүнийгээ харж байгаад ярилцлага хийчихдэг юм бол энэ олон хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл мэдээлэл бэлтгэн хүргэж, энд олон мэргэжлийн хүмүүс цалин авч ажиллах хэрэг байна уу гэх тэрслүү бодол хэнд ч төрнө биз дээ? Сэтгүүлчийн ажил үнэхээр тийм амархан юм уу? Аса гэгч нөхөр телевизийн камерын өмнө сууж, иргэдийн бичсэн асуултуудыг цаасан дээр хэвлэж өмнөө барьчихаад сэтгүүл зүйг ганц биеэрээ төлөөлөн, хэвлэлийн мэдээ мэдээллийг түгээж суух хэмжээнд хүртлээ хэвлэл мэдээллийн салбар доройтчихсон хэрэг үү?

Сэтгүүлчдэд хүртэл асуултын тоог хязгаарлаж, тодорхой цагуудад ямар хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийг хэвлэлийн хуралд оруулахыг жагсаалтаар баталж, тусгайлан зохицуулсаар ирсэн тэр систем Аса-гийн өмнө гэнэт хүчин мөхөстөж, хамаг мэдээллээ ганцхан түүнд харамгүйгээр өгч, уулзъя гэсэн бүхэнтэй нь уулзуулж, Эрүүл мэндийн яамны 11 цагийн мэдээллийнхээ хойморт залчихаад, албан ёсны цор ганц эрх бүхий хэвлэлтэй харьцаж байгаа мэт хандаж байгаагийн цаана ямар сценари явагдаж байгаа бол хэмээн хардахаас өөр аргагүй нөхцөл байдал үүсээд байна.

Цар тахлын үеийн мэдээлэл, олон нийтийн харилцаанд сэтгүүлчид бид хүлээцтэй, басхүү учир байдлыг ойлгон хандаж, зөвхөн албан эх сурвалжийн мэдээллийг тэнцвэртэй хүргэж ирсэн. Сэтгүүлчдийн үүрэг, оролцоог цар тахлын үеийн мэдээлэл харилцаанд ийм л хэм хэмжээнд байлгахыг шаарддаг нь олон улсын нийтлэг жишиг юм. Ийм цаг үед албаны хүний амнаас хэвлэлийнхэнд болон олон нийтэд хандаж хэлсэн үг болгон нь нийгмийн сэтгэл зүйд шууд нөлөөлөхүйц мессеж болон хүрдэг гэдгийг Засгийн газар, Улсын Онцгой комиссынхон болон тэдний хэвлэлийн төлөөлөгч нар мэдэхийн дээдээр мэдэж байгаа. Тийм ч учраас хэвлэлийнхний мэдээлэл авах боломжид тодорхой хязгаарлалт тавьж, зөвхөн албан мэдээлэл түгээхийг анхнаасаа шаардаж ирсэн билээ.  

Гэтэл яагаад гэнэт Аса станц гэгч бий болж, хамаг мэдээллийн эх сурвалжийг ганц энэ рүү чиглүүлэх болов оо? Сэтгүүлчид нь олон нийтэд баталгаатай мэдээлэл түгээж чадахгүй болоод тэр үү, эсвэл албаны хүмүүс нь олон нийтэд ойлгомжтойгоор нөхцөл байдлыг тайлбарлаж өгч чадахгүй байна уу? Ийм хоёр асуулт гарцаагүй урган гарч ирнэ биз дээ.  

Сэтгүүлчид, хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүд олон нийтэд мэдээлэл түгээх ажлаа хариуцлагатайгаар хийж, аль болох олон эх сурвалжийн мэдээлэл хүргэхэд анхаарч ажиллаж байгаа гэж харагддаг. Гэтэл албан эх сурвалжийн хувьд, өмнөх засгийн газар нь огцорч ЭМЯ төдийгүй бусад холбогдох байгууллага, албадын бүрэлдэхүүн солигдсон хэдий ч тэд ажлаа хийж, хэвлэлийнхэнд болон олон нийтэд мэдээлэл өгч, нөхцөл байдлын талаар тайлбарласаар л байгаа тэр үйл явц огт тасалдаагүй.

Тэгвэл юу болов? Ийм хөл толгой нь мэдэгдэхгүй нөхцөл байдал үүсэхэд чухам юу нөлөөлөв гэдэгт анхаарлаа хандуулах гээд үзье.

Нийгмийн сүлжээний талбарт, ялангуяа фэйсбүүкт нэг үзэгдэл ажиглагддаг нь, пост хийсэн хүн бүхэн өөрийгөө мэдээлэл түгээгч болохоо мэдэрдэг тэрхүү мэдрэмж бөгөөд чухам энэ нь дээрх төөрөгдлийн нэг шалтгаан болж байна. Фэйсбүүк нь үнэн хэрэгтээ, тухайн хүний үзэл бодлоо илэрхийлэх хувийн орон зай төдий зүйл. Харин албаны байр суурийг илэрхийлэхийг хүсвэл тусгай хуудас нээж түүгээр дамжуулан мэдээллээ хүргэх боломж үргэлж нээлттэй байсаар ирсэн.

Гэтэл хувь хувьсгалаа ялгахгүй хольж бичих, хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийн нэрийн өмнөөс пост хийх, хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийн албан ёсны байр суурийг илэрхийлж байгаа мэт үг хэллэгээр бичих явдал улам бүр газар авч аль нь хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийн байр суурь, аль нь хувийн үзэл бодол гэдэг нь ялгагдахаа больсноор өнөөгийн эмгэнэлт үзэгдлийн эхлэл тавигдсан билээ. Нэгэнт ийм замбараагүй байдалд автсан орон зайд тодорхой зорилго бүхий этгээд хувийн тоглолт хийх, тэр тусмаа хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл мэт ойлгогдон олны анхаарлыг татах, тэр ч байтугай хүлээн зөвшөөрөгдөх боломжтой байгаа нь хачирхалтай хэдий ч бодит байдал болоод байна.  

Хэдийгээр хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүд цахим орон зайд, тэр тусмаа нийгмийн сүлжээгээр дамжуулан уншигч, сонсогч, үзэгчдэдээ мэдээлэл сурвалжилгаа хүргэх нь давамгай болсон ч, тэрхүү мэдээллийг хэн дуртай нь биш, гагцхүү сэтгүүлч, сурвалжлагч, нийтлэлч, редактор, зураглаач, найруулагч, хөтлөгч гэхчлэн мэргэжлийн хүмүүс бэлтгэдэг гэдгийг эрхбиш санууштай. Тэд олон нийтэд хүргэх мэдээ, мэдээллээ бэлтгэхийн тулд фэйсбүүкт пост хийж, иргэдийн өгсөн шипи-гээр ажлаа хийдэг хүмүүс огт биш. Тэд бол нийгмийн сайн сайхны төлөө гэсэн сэтгэл зүтгэлээр, хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийнхээ нийтлэлийн бодлогод уялдуулан, оюун сэтгэлгээ, хүч хөдөлмөрөө дайчлан байж олон нийтэд хүргэх мэдээ, мэдээлэл, нийтлэл, нэвтрүүлгээ бэлтгэдэг хүмүүс юм. Гэтэл энэ бүхнийг үнэгүйдүүлж, ганц хүний дур зоргоороо үйлдэлд орон зай гаргаж өгч буйн цаад шалтгаан нь юу вэ?

Фэйсбүүкт тавигдсан мэдээлэл бүхэнд сохроор итгэдэг хүмүүсийг үй олноор нь бий болгох бодлого уу, аль эсвэл Аса-г пост хийнгүүт нь даган хуйлардаг массын сэтгэл зүйг бүрдүүлэх явдал уу? Ямар ч байсан, Аса-гийн мэдээлэл бүхнээс чухал хэмээн итгүүлэхэд чиглүүлэн залуурдаж буй хандлага ажиглагдаад эхэлснийг та ч бас анзаарсан байх...   

Тийм ээ, олон хүн фэйсбүүкийн постоо алдаатай бичдэг, бас нийгмийн сүлжээнд биеэ хэрхэн авч явахаа мэдэхгүй байх тохиолдол бий. Тэглээ гээд энэ нь таныг хэн нэгний тоглоомын “бай”, дээр нь юу ч бичиж болдог “цагаан цаас” болгоно гэсэн үг биш юм.

Дэлхий нийтийг хамраад буй цар тахлыг далимдуулан эмх замбараагүй байдалд турхирах, нийгмийн сэтгэлгээнд нөлөөлөх замаар хэмжээлшгүй эрх мэдэлд хүрэхийг санаархах явдал гарч болзошгүйг олон улсын түвшинд анхааруулсаар ирсэн. Энэ бүхнээс зайлсхийх арга зам нь, иргэн бүр албан ёсны мэдээлэлд илүү их ач холбогдол өгч тухайн мэдээллийг хаанаас түгээж буйг заавал анзаарч байх, хуурамч мэдээлэл биш биз хэмээн эргэлзэх орон зайг өөртөө үлдээх, хардах эрхээ эдлэх явдал билээ.  

Ц.Оюунчимэг

2021-06-21